De Stichting ArbitrArch werd in 2017 opgericht om een eerlijke, snelle en goedkope oplossing te mogelijk te maken bij geschillen binnen het werkveld archeologie in Nederland. In 2023 werd het werkterrein uitgebreid en je kunt nu ook bij ArbitrArch terecht voor kwesties rond andere erfgoedmonumenten, zoals landgoederen, kerken etc. Een belangrijke reden daarvoor was dat binnen de traditionele instanties voor geschilbeslechting (rechtspraak en arbitrage in bouwzaken) geen deskundigheid bestaat op zowel het gebied van archeologie en andere erfgoedmonumenten als op  relevante gebieden zoals dat van bouwontwikkeling én van ruimtelijke ordening. ArbitrArch voorziet wel in deze lacune: via haar panels, bestaande uit juristen met langdurige en brede processuele ervaring alsmede relevante deskundigen en andere deskundigen als genoemd. Daardoor kan binnen een beperkt aantal maanden en tegen relatief bescheiden kosten een oplossing worden geboden in de vorm van een arbitraal vonnis dan wel een bindend of een raadgevend advies. Voorbeelden van problemen en geschillen in verband met archeologie staan hieronder.

Concrete problemen en geschilsituaties

Er leven bij betrokkenen frustraties over het ontbreken van een adequate mogelijkheid om geschillen in verband met archeologie via de traditionele kanalen van rechtspraak of arbitrage beslecht te krijgen. Problemen blijven dan voortwoekeren, wat kan worden geïllustreerd met de volgende vragen en opmerkingen.

• (Van een ontwikkelaar:) “De onderbouwing van steeds maar nieuwe archeologische eisen door de gemeente is volkomen onbevredigend. Hoe kan ik daar mijn argumenten tegenin brengen en de kosten verlagen?”
• (Van een archeologische uitvoerder:) "Ten opzichte van de ontwikkelaar handhaaft de gemeente nooit op het naleven van de vergunningvoorschriften”.
• (Van een burger:) “Mijn eigen gemeente neemt archeologie niet erg serieus. Hoe krijg ik ze zover dat ze het erfgoed correct meewegen in hun besluitvorming?”
• (Van een gemeentebestuurder:) “Waartoe zijn wij als gemeente qua archeologie nu werkelijk verplicht? En welke ambities zouden we op dat vlak moeten willen hebben?”

Zulke vragen en opmerkingen kunnen uitgroeien tot een controverse c.q. geschil tussen de betrokken “spelers”. Als voorbeelden van dergelijke geschillen kunnen worden genoemd:

• Terugkerend verschil van inzicht over archeologische verwachting en waarde van een plangebied tussen de (adviseurs van de) ontwikkelaars en de archeoloog van het bevoegd gezag , die niet ge­bonden is aan duidelijk omschreven criteria.
• Verschil van inzicht tussen provincie en gemeente over de vraag óf c.q. in hoeverre aan bouwpro­jecten archeologische eisen moeten worden gesteld.
• Meerwerkkwesties bij de uitvoering tussen archeologische uitvoerders en de opdrachtgever.
• Weigering van de ontwikkelaar/aannemer om ook de uitwerking van het archeologisch onderzoek te betalen na ontvangst van de afgegeven vergunning.

Eigenaren en beheerders van monumenten krijgen soms te maken met geschillen met het bevoegd gezag of andere belanghebbenden. Het gaat bijvoorbeeld om kwesties als: de bestemming of de monumentale status van uw kerkgebouw wordt gewijzigd; de gemeente vindt bepaalde ingrepen aan uw kerkgebouw onaanvaardbaar; of er is protest tegen activiteiten die u in het kerkgebouw wilt organiseren. Het is belangrijk zulke geschillen snel op te lossen, voordat er een langdurig traject ontstaat. Ook komt u liever niet bij de rechter terecht. Arbitrage, een bindend advies of een raadgevend advies bieden dan een mogelijke oplossing.  

Het proces
Arbitrage, bindend advies en raadgevend advies zijn beproefde methoden om problemen of vragen op te lossen door deskundigen buiten de rechter om.
Partijen moeten de buitensluiting van de rechter samen afspreken en dit schriftelijk vastleggen in een geschillenoplossing-/ adviesclausule. In veel sectoren wordt de bedoelde clausule opgenomen in de algemene voorwaarden bij een zakelijke overeenkomst. De regels en procedures voor iedere methode zijn uitvoerig beschreven in reglementen.  

Kort samengevat: Partijen komen overeen een bestaande of toekomstige vraag of probleem via ArbitrArch voor te leggen aan een panel van één of meer deskundigen. Een of beide partijen leggen een concrete zaak voor aan ArbitrArch (aanvraagformulier) en kiezen ieder één arbiter/adviseur uit de lijst met arbiters en adviseurs van ArbitrArch. Deze kiezen op hun beurt een voorzitter/jurist. De procedure is doorgaans simpel, efficiënt en flexibel. De communicatie tijdens het proces loopt bij bindend- en raadgevend advies via een beveiligd modern online communicatieplatform. Bij arbitrage wordt, in verband met de samenwerking op logistiek gebied met het Nederlands Arbitrage Instituut (zie hieronder), tot nader order nog via e-mails gecommuniceerd. In beginsel treffen partijen en de deskundigen elkaar ook nog een keer fysiek. De uitspraak is bindend (met uitzondering van raadgevend advies). De kosten van een proces zijn afhankelijk van de ingewikkeldheid en tijdrovendheid van de zaak. ArbitrArch bemoeit zich niet met de procesgang zelf, maar zal desgewenst in de fase daarvóór partijen informeren. Zie ook Hoe loopt het proces schematisch?

Wat is ArbitrArch?

Stichting Arbitrage en advies bij Archeologische Projecten en andere Projecten van (cultuur-) historische waarde (ArbitrArch) is een onafhankelijke stichting (KvK 67448623; RSIN 856997481), zonder winstoogmerk.
De stichting heeft als doelstelling om door middel van arbitrage, bindend of raadgevend advies respectievelijk bemiddeling door gerenommeerde onafhankelijke deskundige arbiters en adviseurs, die rekening houden met de belangen van alle partijen. Voor betrokken partijen oplossingen te bieden voor vragen en problemen in verband met archeologische projecten dan wel monumenten casu quo andere objecten van (cultuur-) historische waarde, alles in de ruimste zin des woords. Daarmee wordt beoogd om door middel van een professionele aanpak van vragen en problemen samen te werken aan een verbetering van het erfgoedbestel in Nederland. Door publicatie van uitspraken wordt daaraan bijgedragen.
ArbitrArch biedt daarvoor drie instrumenten:
* arbitrage,
* bindend advies en
* raadgevend advies